Vắc – xin là một chế phẩm sinh học có tính kháng nguyên, dùng để tạo miễn dịch đặc hiệu, chủ động nhằm tăng cường sức đề kháng cho cơ thể chống lại một số tác nhân gây bệnh cụ thể. Kể từ khi ra đời, vắc – xin trở thành một vũ khí sinh học siêu việt giúp con người phòng chống các bệnh lây nhiễm nguy hiểm. Là một chế phẩm sinh học đặc biệt, vắc – xin đòi hỏi điều kiện bảo quản nghiêm ngặt. Vì chỉ cần một tác động nhỏ đến việc bảo quản vacxincũng gây ra ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng của vắc – xin, làm giảm hiệu lực vắc – xin, thậm chí có thể gây tai biến với người sử dụng vắc – xin.
1. Vì sao cần bảo quản vắc – xin?
Vắc – xin là chế phẩm sinh học có chứa kháng nguyên dùng để kích thích cơ thể tạo miễn dịch, đặc hiệu, chủ động, nhằm chống lại các tác nhân gây bệnh. Vắc – xin có chứa 1 phần hoặc toàn phần của tác nhân gây bệnh (các vi – rút, vi khuẩn) sống, giảm động lực, hay bị bất hoạt, giết chết. Trước khi đưa vào sử dụng, vắc – xin cần được cấp phép từ các cơ quan chức năng có thẩm quyền về hiệu quả miễn dịch trong cơ thể và đảm bảo tính an toàn, không có khả năng gây bệnh cho người sử dụng và hạn chế mức thấp nhất các tác dụng phụ.
Khác với các loại thuốc thường, vắc – xin là một sản phẩm đặc biệt có tính biến thiên, nhạy cảm với nhiệt độ và ánh sáng, thời gian sử dụng ngắn, hạn chế về số lượng sản phẩm và nhà sản xuất, sử dụng một lần hoặc một vài lần.
Vì vậy, từ khâu sản xuất, lưu trữ, vận chuyển cho đến khi sử dụng, từng loại vắc – xin cần được bảo đảm nghiêm ngặt, tuân thủ đúng theo quy định của Bộ Y tế. Cách bảo quản và vận chuyển vắc – xin không đúng trong thời gian dài, không đảm bảo được chất lượng của vắc – xin, dẫn đến giảm hiệu quả phòng bệnh của vắc – xin, có thể làm tăng phản ứng tại chỗ tiêm, thậm chí gây tai biến cho người sử dụng.
2. Điều kiện bảo quản vắc – xin
Vắc – xin và dung môi kèm theo phải được bảo quản riêng trong dây chuyền lạnh, đúng nhiệt độ theo đăng ký của nhà sản xuất với Bộ Y tế. Vắc – xin phải luôn được bảo quản ở dải nhiệt độ từ +2oC đến +8oC, đây là điều kiện nhiệt độ thích nhất để đảm bảo chất lượng vắc – xin. Nếu nhiệt độ bảo quản nằm ngoài khoảng nhiệt độ bảo quản thích hợp, cần phải điều chỉnh lại nhiệt độ hoặc chuyển vắc – xin đến nơi có điều kiện bảo quản phù hợp.
Kho bảo quản dùng cho vắc – xin phải tuân thủ quy định về thực hành tốt bảo quản thuốc, thiết kế dành riêng cho bảo quản vaccine. Vắc – xin phải được bảo quản riêng biệt trong các thiết bị dây chuyền lạnh, không bảo quản chung với các sản phẩm khác; sắp xếp vắc – xin đúng vị trí, tránh làm đông băng vắc – xin.
Vận chuyển vắc – xin từ kho bảo quản này đến các kho bảo quản khác hoặc đến điểm tiêm chủng phải bằng xe tải lạnh chuyên dụng, vắc – xin được bảo quản trong tủ lạnh, hòm lạnh hoặc phích vắc – xin từ lúc bắt đầu tiêm chủng đến khi kết thúc việc tiêm chủng.
Nhiệt độ bảo quản vaccine phải luôn được kiểm tra, theo dõi, ghi chép đầy dủ tối thiểu 2 lần/ngày, 7 ngày/tuần (kể cả các ngày nghỉ lễ), trong suốt quá trình bảo quản, vận chuyển, sử dụng. Các tuyến trung ương và cơ sở phải đảm bảo trang bị đầy đủ các phương tiện, thiết bị, dụng cụ chuyên dụng cho việc bảo quản vaccine.
Thời gian bảo quản vắc – xin tại các tuyến thực hiện theo đúng “Quy định về sử dụng vắc – xin và sinh phẩm dự phòng và điều trị”. Thời gian lưu trữ này không ảnh hưởng đến hạn sử dụng hay chất lượng của vắc – xin như nhà sản xuất đã công bố. Tại kho tuyến Quốc gia/khu vực, vắc – xin được bảo quản trong thời gian tối đa 12 tháng; kho tuyến tỉnh, thành phố tối đa trong 6 tháng; kho tuyến huyện là 3 tháng; tại các cơ sở y tế, nơi tổ chức tiêm chủng là 1 tháng. Trong trường hợp tạm ngừng sử dụng vắc – xin hoặc chưa sử dụng hết trong chiến dịch tiêm chủng, dẫn đến thời gian lưu trữ vắc – xin kéo dài hơn thì nếu vắc – xin còn hạn sử dụng và được bảo quẩn theo đúng quy định sẽ được tiếp tục sử dụng hoặc luân chuyển đến các tuyến khác; nếu vắc – xin đã hết hạn sử dụng hoặc không được phép tiếp tục sử dụng phải tiến hành hủy theo quy định.
3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng vắc – xin
Vắc – xin có thể bị hư hỏng, giảm hoặc mất hiệu lực nếu không được bảo quản đúng cách. Một số yếu tố ảnh hưởng đến hiệu lực vắc – xin phải kể đến như nhiệt độ và ánh sáng.
Ở nhiệt độ cao (> 8oC), tất cả các vắc – xin đều chịu ảnh hưởng nhưng một số vắc xin nhạy cảm với nhiệt độ cao hơn các vắc – xin khác. Ảnh hưởng của nhiệt độ cao đến vắc – xin được sắp xếp theo thứ tự sau: vắc – xin Bại liệt dạng uống (OPV), Sới, Vắc – xin 5 trong 1 (DPT – VGB – Hib), vắc xin Bạch hầu, ho gà, uốn ván (DPT), vắc – xin Lao (BCG), vắc – xin Bạch hầu – Uốn ván (Dt), vắc – xin Uốn ván – Bạch hầu (Td), vắc – xin Uốn ván (UV), Viêm gan B (VGB), Viêm não Nhật Bản (VNNB).
Ở nhiệt độ thấp (< 2oC), một số vắc – xin sẽ bị đông băng, mất hiệu lực vắc – xin như vắc xin Viêm gan B, Uốn ván, DPT và vắc – xin 5 trong 1.
Một số vắc – xin rất nhạy cảm với ánh sáng như vắc – xin BCG, vắc – xin Sởi. Không được để các loại vắc – xin này tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời, ánh sáng đèn huỳnh quang. Vì vậy, các loại vắc – xin này thường được chứa trong các lọ thủy tinh sẫm màu.
4. Điều kiện bảo quản vắc – xin Covid – 19
Các vắc – xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng thường được bảo quản, lưu trữ và vận chuyển ở điều kiện nhiệt độ từ 2oC đến 8oC. Tuy nhiên, vắc – xin Covid – 19 yêu cầu bảo quản ở nhiệt độ âm sâu và mỗi loại vắc – xin có điều kiện nhiệt độ bảo quản khác nhau như vắc – xin Pfizer từ – 80oC đến – 60oC; vắc – xin Moderna từ – 50oC đến – 15oC; vắc – xin AstraZeneca từ 2 oC đến 8 oC.
Ở điều kiện nhiệt độ 2 oC đến 8 oC, dây chuyền lạnh bảo quản vaccine hiện nay của Việt Nam có đủ năng lực. Nhưng năng lực để bảo quản vaccine ở điều kiện nhiệt độ âm sâu vẫn còn hạn chế.
Kho lạnh âm sâu, tủ lạnh âm sâu là công nghệ, thiết bị y tế đảm bảo điều kiện bảo quản, lưu trữ và cung ứng vắc – xin Covid – 19. Với khả năng duy trì nhiệt độ ổn định, đồng đều, có thể cài đặt chính xác nhiệt độ theo yêu cầu trong khoảng từ – 40 oC đến – 86 oC, tủ lạnh âm sâu có thể đảm bảo các chất hữu cơ được giữ trong cùng một điều kiện nhiệt độ.
Vắc – xin đóng vai trò vô cùng quan trọng, không thể thiếu đối với con người. Đặc biệt với dịch bệnh Covid – 19, sự ra đời của các vắc – xin phòng chống Covid – 19 đã góp phần to lớn giúp nhân loại chống chọi và vượt qua đại dịch, ổn định lại cuộc sống. Hơn thế, tình hình dịch bệnh vẫn có những diễn biến phức tạp, xuất hiện thêm các biến chủng mới, việc nghiên cứu nâng cao hiệu lực và tính an toàn của vắc – xin Covid – 19 cũng như phát triển, hoàn thiện công nghệ sản xuất, bảo quản vaccine là điều cần thiết và được quan tâm đầu tư trên toàn thế giới.